محمد بن ابراهیم بزغشیبُزْغُشی، از صاحب منصبان دیوان سامانیان بود، که به صواب دید امیر ناصرالدین ابومنصور سبکتکین غزنوی، وزارت را به او سپرد، و وی نیز در تمشیت امور لیاقت و کفایت بسیار نشان داد، اما بنا به مسائلی از وزارت برکنار و به جوزجان تبعید شد. ۱ - معرفی اجمالیبُزْغُشی (بُرغُشی)، خواجه ابوالمظفّر محمد بن ابراهیم (متوفی ح۴۱۰)، از صاحب منصبان دیوان سامانیان بود. ۲ - وزارت بزغشیبه گفته ابونصر عُتْبی پس از کشته شدن ابونصر بن ابیزید وزیر (حکومت: ۳۸۶ـ۳۸۷) به دست غلامانش، امیر رضی نوح بن منصور سامانی (حکومت: ۳۶۶ـ۳۸۷)، به صواب دید امیر ناصرالدین ابومنصور سبکتکین غزنوی (حکومت: ۳۶۶ـ۳۸۷)، وزارت را به او سپرد، و وی نیز در تمشیت امور لیاقت و کفایت بسیار نشان داد. [۱]
محمد بن عبدالجبار عتبی، ترجمه تاریخ یمینی، ج۱، ص۱۴۴، از ناصح بن ظفر جرفادقانی، چاپ جعفر شعار، تهران ۱۳۵۷ ش.
پس از درگذشت امیر رضی (۱۳ رجب ۳۸۷)، امیر ابوالحارث منصور بن نوح سامانی (حکومت: ۳۸۷ـ۳۸۹) به سلطنت رسید و بزغشی نیز بر مسند وزارت همچنان پایدار ماند، [۲]
محمد بن عبدالجبار عتبی، ترجمه تاریخ یمینی، ج۱، ص۱۵۲، از ناصح بن ظفر جرفادقانی، چاپ جعفر شعار، تهران ۱۳۵۷ ش.
اما زمام امور به دست امیر ابوالحسن فایق بن عبدالله (رومی/ اندلسی) حاجب خاص (متوفی ۳۸۹) سپرده شد. [۳]
محمد بن عبدالجبار عتبی، ترجمه تاریخ یمینی، ج۱، ص۱۵۶، از ناصح بن ظفر جرفادقانی، چاپ جعفر شعار، تهران ۱۳۵۷ ش.
ازینرو میان امیر ابوالحسن و ابوالمظفر خصومتی پدید آمد و ابوالمظفر از ترس فایق به امیر ابوالحارث پناه برد. فایق کس فرستاد و از سر تحکّم او را مطالبه کرد؛ امیر ابوالحارث جواب سخت داد و فایق از سرای امیر بیرون آمد و عزم دیار ترکان کرد. پس از میانجیگریِ مشایخ بخارا، امیر ابوالحارث رضایت داد، و ابوالمظفر را بنا به مصلحت وقت به جوزجان (گوزگانان) فرستادند (۳۸۸) و وزارت را به ابوالقاسم عباس بن محمد برمکی (متوفی ۳۸۸ یا ۳۸۹) سپردند. ۳ - برکناری از وزارت و تبعید [۴]
محمد بن عبدالجبار عتبی، ترجمه تاریخ یمینی، ج۱، ص۱۶۸، از ناصح بن ظفر جرفادقانی، چاپ جعفر شعار، تهران ۱۳۵۷ ش.
بزغشی پس از برکناری از وزارت (که یک سال و اندی به طول انجامید) و تبعید به جوزجان، و چندی اقامت در آنجا، مدت سی سال (حدود ۳۹۰ تا حدود ۴۲۰) به مطالعه کتب و تصنیف رسایل و افاده علم در نیشابور به سر برد و از شغل دیوانی دوری گزید. [۵]
ناصرالدین منشی کرمانی، نسائم الاسحار من لطائم الاخبار، ج۱، ص۳۹، چاپ جلال الدین محدث اُرموی، تهران ۱۳۳۸ ش.
[۶]
محمد بن جعفر نرشخی، تاریخ بخارا، ج۱، ص۳۶۴، ترجمه ابونصر احمد بن محمد بن نصر قباوی، تلخیص محمد بن زفر بن عمر، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۳ ش، ص ۳۶۵.
۳.۱ - علت برکناری از وزارتابوالفضل بیهقی داستان کنارهگیری بزغشی را از وزارت، به گونهای نقل کرده و نوشته است که وی، چون افول دولت سامانیان را دید، حیلت ساخت تا از شغل دیوانی بگریزد، ازینرو تمارض کرد و به یکی از طبیبان سامانیان رشوه داد تا بیماری او را تصدیق کند. امیر سامانی نیز از او نومید شد و او به ملکی که در جوزجان خریده بود نقل مکان کرد. پس از انقراض دولت سامانیان، ملک خود را فروخت و به نیشابور رفت. [۷]
محمد بن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۵۷ـ ۳۵۸، چاپ غنی و فیاض، تهران ۱۳۲۴ ش.
سعید نفیسی ابیات ثلاثه ابومنصور فوشنجی (مضراب الشعر) بخارایی را در تأسف بر زمان وزارت ابوعلی محمد بلعمی دانسته و گفته است که چون بزغشی آن مقام یافت «چندان در کار خویش زبون بود که بدخواهان بلعمی هم دوران وزارت او را افسوس میخوردند». [۸]
سعید نفیسی، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، ج۱، ص۳۴۶، تهران ۱۳۴۱ ش.
ولی این استنتاج با گفتههای یمینی و بیهقی درباره بزغشی مغایرت دارد.با وصفی که بیهقی [۹]
محمد بن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۵۸، چاپ غنی و فیاض، تهران ۱۳۲۴ ش.
از او کرده است ـ «ابوالمظفر را به نیشابور دیدم در سنه اربعمائه (۴۰۰) پیری سخت بشکوه، دراز بالای و روی سرخ و موی سفید چون کافور...» ـ بعید مینماید که تاریخ درگذشت وی، چنانکه از اشاره ناصرالدین منشی کرمانی برمیآید، حدود ۴۲۰ باشد.۴ - فهرست منابع(۱) محمد بن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، چاپ غنی و فیاض، تهران ۱۳۲۴ ش. (۲) محمد بن عبدالجبار عتبی، ترجمه تاریخ یمینی، از ناصح بن ظفر جرفادقانی، چاپ جعفر شعار، تهران ۱۳۵۷ ش. (۳) محمد قزوینی، یادداشتهای قزوینی، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۳ ش، ج ۷، ص ۲۷۶ـ ۲۷۷. (۴) ناصرالدین منشی کرمانی، نسائم الاسحار من لطائم الاخبار، چاپ جلال الدین محدث اُرموی، تهران ۱۳۳۸ ش. (۵) محمد بن جعفر نرشخی، تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر احمد بن محمد بن نصر قباوی، تلخیص محمد بن زفر بن عمر، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۳ ش، ص ۳۶۵. (۶) سعید نفیسی، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، تهران ۱۳۴۱ ش. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۱۲۸۶، برگرفته از مقاله «محمد بن ابراهیم بزغشی». ردههای این صفحه : تاریخ ایران | تاریخ خراسان | تراجم | حاکمان سامانی | درگذشتگان سده 5 (قمری) | سامانیان | مقالات دانشنامه جهان اسلام
|